अनुवादकांना फारशी ओळख मिळालीच नाही, त्यांनी सुद्धा ती ओळख मिळवताना आपल्याला पोटापुरते मिळावे इतकीच अपेक्षा केली असावी. फार कमी लोकांना भाषांतरकार म्हणून प्रशिक्षित केले गेले होते, परंतु बहुतेकांना महाविद्यालयीन शिक्षणासोबत त्यांच्या स्वतःच्या भाषेसहित इतर भाषांचे देखील ठोस ज्ञान होते. माझा एक मित्र होता जो नेमका ह्या श्रेणीत मोडत असल्याने इतर अनुवादकांचा समावेश होऊन माझे मित्रमंडळ विस्तारले गेले. ह्या लोकांमध्ये मला जास्त रुची वाटू लागली आणि मग माझ्या लक्षात आले की आपल्या आयुष्यात देखील अनेकदा आपल्याला असेच रोचक अनुभव येत असतात. मैत्री करण्यात मला कधीच अडचण आली नाही पण हे लोक मात्र मला नेहमी ‘वेगळे’ वाटले आणि मला खात्री आहे की त्यांनाही तसेच वाटले असेल. जेव्हा माझी एक मैत्रीण निवृत्त झाली तेव्हा तिने बदली म्हणून माझी शिफारस केली. मी आता पुनर्विमा क्षेत्रात प्रवेश केला आहे, ज्याबद्दल मला काहीही माहित नव्हते. तिथे मी एकटाच अनुवादक होतो आणि मी मागे पडण्यासारखे तिथे फार काही नव्हते. तथापि ही एक चांगली संधी होती.
माझ्या नवीन नोकरीत, मी फायली चाळायला सुरवात केली , प्रश्न विचारू लागलो आणि मग कंपनीने मला विमा अभ्यासक्रमात नावनोंदणी करायला लावली. कॉलेज ऑफ इन्शुरन्स रस्त्याच्या पलीकडे होते, मी त्यांच्या लायब्ररीमध्ये जाऊन फायर कोड, विमा पॉलिसी आणि अग्निरोधक पॉलिसी या विषयांतील याद्यांवर लक्ष केंद्रित केले. मी हे जे काही शिकत होतो ते म्हणजे संशोधन करत होतो, ही सुवर्णसंधी या पूर्वी कधीच मला मिळाली नव्हती. सर्वप्रथम मला अणुऊर्जा प्रकल्पाच्या विम्याचा प्रस्ताव अनुवादित करायचा होता. मी केलेल्या कामाबद्दल माझे अभिनंदन करण्यासाठी मला त्या विभागातील प्रमुखाचा फोन आला. “आपल्याला जे आवडते ते आपण योग्य प्रकाराने मांडू शकतो’, ते म्हणाले. काय उच्च दर्जा आहे ! त्याचे असे झाले की मी मार्गदर्शनासाठी ज्या फायलींमधील एका दस्तऐवजाचा उपयोग केला होता, तिथे माझ्या अगोदरच्या लोकांनी "कोअर" ऐवजी "न्यूक्लियस" हा शब्द वापरला होता, तेव्हा माझ्या लक्षात आले की या फायली माझ्यासाठी निरुपयोगी आहेत. रस्ता ओलांडून मी पुन्हा लायब्ररी गाठली आणि "न्यूक्लियर प्लांट्स" नीटपणे पाहिले. मला आवश्यक असलेल्या सर्व संज्ञा मला लगेच सापडल्या.
अर्थात आजकाल चांगला अनुवादक होण्यासाठी यापेक्षा खूप जास्त आवश्यकता आहेत हे नक्की !

भाषांतरकाराला कोणतीच ओळख किंवा वलय नसते, फार काही पैसे कमावेल अशी अपेक्षाही नसते, जेमतेम भागत असेल इतपतच... अगदी बोटावर मोजण्याइतक्याच लोकांनी भाषांतरकार म्हणून औपचारिक शिक्षण घेतलंय, पण अनेकांना उत्तम शैक्षणिक पार्श्वभूमी आणि स्वत:च्या भाषेचे सखोल ज्ञान आहे. माझी एक मैत्रीण आहे जी या व्याखेत तंतोतंत बसते आणि माझा मित्रपरिवार इतर भाषांतरकारांमुळे अजून मोठा झाला आहे. एक व्यक्ती म्हणून मला त्यांच्याविषयी खूप कुतूहल वाटले आणि बर्‍याचदा आयुष्यातील खूपसे अनुभव आम्हाला एकसारखेच असल्याचेही जाणवले. तसं मित्रमैत्रिणी जमवणं माझ्यासाठी कधीच अवघड नव्हतं, पण मला नेहमी आपण “वेगळे” आहोत असं वाटतं आणि मला खात्री आहे की त्यांनाही तेच वाटत असणार. जेव्हा माझी मैत्रीण निवृत्त झाली तेव्हा तिने तिच्या जागी माझी शिफारस केली. मी आता रिइन्शुरन्सच्या जगात पाऊल टाकले होते, ज्याबद्दल मला काहीही माहीत नव्हते. तिथे मी एकमेव भाषांतरकार होते आणि आधारासाठी कोणीच नव्हते. हे माझ्यासाठी एक नवीन आव्हान होते...
माझ्या नवीन कामामध्ये मी फाइल्स पाहायला, प्रश्न विचारायला सुरुवात केली आणि कंपनीतर्फे माझी इन्शुरन्सच्या अभ्यासक्रमासाठी नावनोंदणी करून घेतली. इन्शुरन्सचे कॉलेज रस्त्याच्या पलीकडेच होते. मी त्यांच्या लायब्ररीमध्ये आगीचे संकेतांक, इन्शुरन्सच्या पॉलिसी आणि आग विझवण्याच्या याद्या वाचल्या. मी शिकत होते... मी यापूर्वी कधीही न केलेले करण्याची चैन माझ्याकडे होती ते म्हणजे संशोधन. अणू प्रकल्पाच्या इन्शुरन्सच्या प्रस्तावासाठी पहिल्यांदाच मी भाषांतर केले, डिपार्टमेंट हेडच्या व्यक्तीकडून मला मी केलेल्या कामासाठी अभिनंदनाचा फोन आला. “आमच्याकडील आधीच्या कामाच्या तुलनेत हे जास्त चांगले आहे”, ते म्हणाले. मला गगन ठेंगणे झाल्यासारखे वाटले! झालं असं की मी मार्गदर्शनासाठी फाइल्समधील त्यासारख्याच एका दस्तऐवजाचा संदर्भ घेतला, पण जेव्हा मी पाहिले की माझ्या पूर्वाधिकार्‍याने “अणुभट्टीच्या मधला महत्त्वाचा भाग” ऐवजी “अणूचे केंद्र” हा शब्द वापरला होता, तेव्हा मला जाणवले की या फाइल्स माझ्यासाठी निरुपयोगी आहेत. मी रस्त्याच्या पलीकडे लायब्ररीत गेले आणि “अणू प्रकल्प” शोधले. मला हवी असलेली सर्व शब्दावली मला लगेचच सापडली.
अलीकडच्या काळात एक चांगला भाषांतरकार होण्यासाठी त्याहीपलीकडच्या अनेक गोष्टी लागतात हेही खरं आहे नाही का? [...]

भाषांतरकारांना कधीही श्रेय मिळाले नाही, त्यांनी फारश्या अर्थार्जनाची अपेक्षाही केली नाही, जेमतेम पोटापाण्यापुरते चालते. भाषांतरकार म्हणून फारच कमी लोकांना प्रशिक्षण मिळाले होते, परंतु बऱ्याच जणांचे उच्च दर्जाचे महाविद्यालयीन शिक्षण झाले होते आणि त्यांचे भाषांचे, किमान त्यांच्या स्वतःच्या भाषांचे ज्ञानही उच्च दर्जाचे होते. माझी एक मैत्रीण अगदी याच वर्गात मोडणारी होती त्यामुळे इतर भाषांतरकारांना समाविष्ट करुन घेण्यासाठी माझ्या मित्रपरिवारात भर पडली. माणूस म्हणून मला ते लोक खूपच आकर्षक वाटले आणि बऱ्याचदा आयुष्यातले अनुभवही आम्हाला एकसारखे आल्याचे आढळले. मित्र जोडताना मला कधीही अडचण आली नाही, पण नेहमीच वेगळेपणा जाणवायचा आणि मला खात्री आहे की त्यांनाही तसेच जाणवले असेल. सेवानिवृत्त झाल्यावर माझ्या मैत्रिणीने तिच्या जागी माझे नाव सुचवले. आता मी पुनर्विम्याच्या क्षेत्रात प्रवेश केला होता, ज्याबद्दल मला काहीही माहित नव्हते. मी तिथे असलेली एकमेव भाषांतरकार होते आणि माझ्याकडे राखीव असे फारसे काहीही नव्हते. तथापी ते आणखी एक प्रयत्नपूर्वक मिळवलेले साध्य होते...
नवीन कामाच्या ठिकाणी, मी फाईल्स चाळायला, शंका विचारायला सुरुवात केली आणि विम्याचा कोर्स शिकण्यासाठी मला जोडीदारही मिळाले. विम्याचे महाविद्यालय रस्त्याच्या पलीकडे होते. मी तेथील वाचनालयात आगीशी संबंधित नियमावली, विमा योजना, अग्नीशमक सूची यांची माहिती मिळवण्यास सुरुवात केली. मी अशी गोष्ट शिकत होते, जी मला पूर्वी कधीही करता आली नव्हती: संशोधन. सगळ्यात प्रथम मला एका अणुकेंद्राच्या विम्याच्या उद्देशांचे प्रस्ताव भाषांतरीत करायचे होते. माझ्या कामाचे अभिनंदन करण्यासाठी तेथील विभागप्रमुखांनी मला फोन केला. “आमच्या अपेक्षांशी चांगल्या प्रकारे जुळतंय” ते म्हणाले. वरचा दर्जा! झाले असे की, मी काम करत असलेल्या कागदपत्रासाठी फाईल्समधले त्याच प्रकारचे एक कागदपत्र मी विचारात घेतले. माझ्या आधीच्या माणसाने “अणुकेंद्र” या शब्दाऐवजी “केंद्रक” हा शब्द वापरल्याचे आढळल्यावर त्या फाईल्स माझ्यासाठी निरुपयोगी असल्याचे लक्षात आले. मी रस्त्यापल्याड वाचनालयात गेले आणि “अणुकेंद्र” हा शब्द शोधला. ताबडतोब मला हवी असलेली शब्दावली मिळाली.
अर्थात, आजकाल एक चांगला भाषांतरकार होण्यासाठी त्यापेक्षा बरेच काही लागते.

[...] अनुवादकांना फारशी ओळख काही मिळाली नाही, त्यांनी जीविकोपार्जनासाठी अधिक ची अपेक्षा नाही केली, बस त्यातच संतोष करून घेतला। मात्र मोजके लोकंच अनुवादकांनसारखे प्रशिक्षित होते, परंतु त्यांच्या मधले अधिकांश लोकांकडे कॉलेज च्या शिक्षा चा ठोस आधार आणि भाषांचे सशक्त ज्ञान होते, कमीत कमी आपल्या स्वतः च्या भाषा चे। माझा एक मित्र होता तो नेमके ह्याच वर्गाचा होता आणि माझा मित्र मंडळ इतर अनुवादकांना समाविष्ट करण्यासाठी वाढत गेला । मला ते व्यक्ती च्या रूपात अधिक रोचक आढळले, शिवाय मला हे माहिती पडले कि आम्हाला सर्वांना अनेकदा जीवनातले एक सारखेच अनुभव प्राप्त झाले आहे । मला मित्र बनविण्यासाठी कधीच काही अडचण नाही राहिली, पण मी नेहमी स्वतः ला “वेगळा” जाणवला आहे, आणि मला खात्री आहे कि त्यांनी पण हेच जाणवलं असेल । जेव्हां माझ्या मैत्रिणीनी अवकाश घेतला, तिने मला तिच्या एवजी प्रतिस्थापित करण्याची शिफारस केली । तेव्हां मी पुनर्विमा च्या क्षेत्रात प्रवेश घेतला, ज्याची मला काहीच माहिती नव्हती । मी तिथे एकुलता अनुवादक पण होता, आणि माझ्या जवळ एवढं काही नव्हतं ज्याच्यावर मी अवलंबून राहू शकणार । मात्र, ही एक आणखी प्रोन्नति होती.........
आपल्या नवीन कामावर, मी फाईलांमध्ये बघणे आणि प्रश्न विचारणे सुरु केले, आणि कंपनी ला विमा पाठ्यक्रमांमध्ये मला दाखल करण्यासाठी बाध्य केले। विमा महाविद्यालय रस्त्याच्या पलीकडे होते, आणि मी त्यांच्या पुस्तकालय मधे फायर कोड, विमा पॉलिसी व अग्निरोधक यादी चे अध्ययन केले । मी ते शिकून राहिलो होतो ज्याची विलासिता मला कधीच मिळाली नव्हती : शोध । पहिल्यांदा जेव्हां मला विमा च्या उद्देश्यांनी एका नाभिकीय संयंत्र च्या प्रस्ताव चा अनुवाद करावा लागला होता, तेव्हां त्या विभागाच्या एका शीर्ष अधिकारी नी मी केलेल्या कार्याबद्दल अभिनंदन करण्याच्या हेतु नी मला फोन केला होता । “ज्याचे आम्ही अभ्यस्त आहे त्याची तुलना अनुकूल प्रकारे करत आहे” तो म्हणाला । क्या बात है ! झालं काय कि मार्गदर्शनासाठी मी जे पहात होतो फाईलांमध्ये मी एका तश्याच प्रकार च्या कागदपत्राचा सल्ला घेतला, परंतु मला जेव्हां आढळले कि माझ्या पूर्वाधिकारी नी “केंद्र बिंदु” ऐवजी “नाभिक” या शब्दाचा उपयोग केला होता, तेव्हां मला जाणवले कि त्या फाईल्स माझ्यासाठी निरुपयोगी आहे । मी रस्ते च्या पलीकडे पुस्तकालय पोहचलो आणि “नाभिकीय संयंत्र” ला शोधले। मला लगेच सर्व शब्दावली ज्याची मला गरज होती सापडली ।
अर्थात, ह्या वेळी अधिक प्रयत्नांची गरज असते एक चांगल्या अनुवादक असल्या हून पण अधिक ची। [...]